Zo fit mogelijk een operatie ondergaan
Prehabilitatie-traject voor patiënten met dikkedarmkanker
Gepubliceerd op: 05 oktober 2023Zo fit mogelijk een operatie ondergaan. Dat is het doel van het zogeheten prehabilitatie-traject dat patiënten met dikkedarmkanker doorlopen voordat ze geopereerd worden. Het Slingeland Ziekenhuis biedt dit traject aan sinds de zomer van 2022. Het blijkt goed te werken. Zowel de betrokken zorgverleners als de patiënten zijn er enthousiast over.
“Het prehabilitatie-traject is een landelijk protocol, dat wij hier in het Slingeland Ziekenhuis op maat hebben ingericht”, zeggen Jalou Woltering en Sylvia Kok, beiden verpleegkundig specialist coloncare. Een verpleegkundig specialist integreert verpleegkundige zorg en medische zorg. ‘Coloncare’ staat voor ‘zorg voor de dikke darm’.
Trainingsprogramma
Wat houdt het prehabilitatie-traject in? “Het is een trainingsprogramma van vier weken”, legt Jalou uit. “Tijdens dat programma werkt de patiënt aan zijn of haar lichamelijke fitheid, volgt de patiënt een voedingsprogramma op maat, krijgt de patiënt waar nodig mentale ondersteuning, en (indien nodig) begeleiding bij het stoppen met roken.”
Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat een patiënt veel voordeel heeft bij een dergelijke voorbereiding, vertelt Sylvia. “Een operatie is erg belastend. Hoe fitter iemand is bij het ondergaan van de operatie, hoe sneller hij of zij herstelt, hoe minder risico er is op complicaties, en hoe sneller iemand weer zijn of haar leven kan oppakken.”
Dikkedarmkanker
Wordt bij iemand tijdens een darmonderzoek een afwijking gevonden die kan wijzen op dikkedarmkanker, dan volgt daarna een CT-scan. “Vervolgens bezoekt de patiënt Sylvia of mij”, vertelt Jalou. “Tijdens dat bezoek screenen wij de patiënt op kwetsbaarheid en co-morbiditeit. Om de kwetsbaarheid te bepalen, kijken we naar voedingstoestand, conditie en speelt de leeftijd een rol. Co-morbiditeit heeft betrekking op de aanwezigheid van andere ziektes en aandoeningen. Wij doen deze onderzoeken om te kijken of een patiënt voldoende veerkracht heeft om een eventuele operatie te ondergaan.”
Uitleg
Kort daarna wordt de patiënt besproken in een zogeheten multidisciplinair overleg, waar alle betrokken disciplines aan deelnemen. “Daarin wordt beoordeeld welke behandeling ingezet moet worden, bijvoorbeeld een operatie. En ook of de patiënt fit genoeg is om die operatie te ondergaan”, vertelt Sylvia. De dag na het overleg bezoekt de patiënt de MDL-poli (maag-darm-lever), waar de MDL-arts en de verpleegkundig specialist met hem of haar de uitslag bespreken. Ook wordt een behandeltraject voorgesteld, waarna samen met de patiënt een keuze voor het vervolgtraject wordt gemaakt. “Alle patiënten die geopereerd gaan worden, krijgen dan het prehabilitatie-traject aangeboden”, vertelt Jalou. “Met daarbij uiteraard een uitleg waarom dit traject zo belangrijk is en wat het inhoudt.”
Spiermassa
Wat houdt het prehabilitatie-traject precies in? Sylvia legt het uit. “Het traject duurt vier weken. De patiënt werkt aan zijn of haar lichamelijke fitheid onder begeleiding van een gespecialiseerde fysiotherapeut, aangesloten bij Oncologienetwerk Achterhoek. Vooraf doet een fysiotherapeut van het ziekenhuis een aantal metingen bij de patiënt, bijvoorbeeld van kracht, conditie en spiermassa.
Na het traject volgt een eindmeting.” Voldoende spiermassa is belangrijk voor de eiwitreserves in het lichaam, die van belang zijn voor een goed en snel herstel. Ook maakt voldoende spiermassa de patiënt weerbaarder tegen infecties. “De patiënt sport twee keer per week onder begeleiding van een fysiotherapeut en krijgt ook oefeningen voor thuis. De fysiotherapeut maakt dit programma op maat voor iedere patiënt.”
"Voldoende spiermassa is belangrijk voor de eiwitreserves in het lichaam, die van belang zijn voor een goed en snel herstel."
Dieetadvies op maat
“De patiënt wordt ook begeleid door een diëtist van het Slingeland Ziekenhuis”, vervolgt Jalou. “Deze kijkt onder meer naar de eiwitbehoefte van de patiënt, want eiwitten zijn belangrijk voor de opbouw van spiermassa. Hieruit volgt een dieetadvies op maat.”
Als een patiënt rookt, krijgt deze het dringende advies hier meteen mee te stoppen. De patiënt kan hierin begeleiding krijgen. “Zelfs in die korte periode van vier weken voorafgaand aan de operatie heeft het nut om niet te roken”, benadrukt Sylvia. “Door roken verslechteren de kleine bloedvaatjes. In die vier weken verbetert dat zich, wat het herstelvermogen ten goede komt. En zeker zo belangrijk: het niet roken verkleint het risico op zogeheten naadlekkage aanzienlijk. Dit is een complicatie waarbij er na de operatie een lek ontstaat op de plaats waar de darm, nadat het zieke stuk is verwijderd, weer aan elkaar is gemaakt “
Welbevinden patiënt
Tot slot is er ook aandacht voor het welbevinden van de patiënt. “Blijkt dat de patiënt moeite heeft met het reguleren van stress in de aanloop naar de operatie, dan kunnen wij doorverwijzen naar het psychosociaal loket van het Slingeland Ziekenhuis, voor begeleiding hierin.”
Is de patiënt op leeftijd en kwetsbaar, dan wordt de patiënt verwezen naar het spreekuur ‘kanker bij ouderen’ van de polikliniek Geriatrie. Hier vindt een aantal onderzoeken plaats. In combinatie met de medische gegevens wordt hiermee de kwetsbaarheid van de patiënt nauwkeurig in kaart gebracht. “Uiteindelijk ontstaat hiermee een goed beeld van de patiënt en diens wensen. Op basis daarvan adviseert de geriater de behandelend arts en de patiënt over de behandeling.” Overigens vindt er ook uitgebreid laboratoriumonderzoek plaats bij deze patiënten, merkt Jalou op. “Bijvoorbeeld op bloedarmoede, wat veel voorkomt bij deze patiëntengroep, door bloedverlies via de tumor. Is dat het geval, dan behandelen we ook voor bloedarmoede, om de patiënt nog fitter en weerbaarder te maken.”
Opnieuw beoordeeld
Na vier weken prehabilitatie wordt de patiënt opnieuw beoordeeld op de Prehabilitatie-poli, waarbij ook de metingen en bevindingen van de fysiotherapeut en de diëtist worden bekeken. “Is de patiënt fit genoeg, dan volgt meteen in de week erna de operatie. Blijkt dat er nog meer winst valt te behalen in fitheid, dan kunnen we het traject nog met enkele weken verlengen. Want hoe fitter een patiënt voor de operatie is, hoe beter.”
Medisch verantwoord
Wat vinden patiënten van dit traject? Je kunt je voorstellen dat iemand met kanker liefst zo snel mogelijk geopereerd wil worden en niet nog eens vier weken of langer wil wachten. “Dat klopt”, beaamt Jalou. “Maar dat ‘uitstel’ is medisch verantwoord. Dat leggen we uit aan de patiënt en ook waarom het zo belangrijk is voor de patiënt om zo fit mogelijk te zijn. We merken dat dit patiënten geruststelt en dat ze begrijpen waarom dit traject voor hen belangrijk is.” Sylvia vult aan: “Veel patiënten geven aan dat ze blij zijn dat zelf ook kunnen bijdragen aan een beter en sneller herstel. We horen ook van patiënten dat ze na de operatie door willen gaan met de training, de lichamelijke activiteiten en gezonde voeding, omdat ze merken dat het hen goed doet.”
Chirurg Bas Wiering:
‘Dip na operatie beduidend minder’
Chirurg Bas Wiering kijkt met een goed gevoel terug op het eerste jaar dat er met het prehabilitatie-traject gewerkt is. “We weten uit onderzoek dat het goed werkt en dat is nu ook onze eigen ervaring. Sinds we dit doen, zie ik dat patiënten na de operatie sneller herstellen, sneller uit bed komen, sneller weer actief zijn en dat ze minder kans hebben op complicaties. De officiële statistieken heb ik nog niet, maar ik heb ook sterk het vermoeden dat het de kans op naadlekkages (loslaten van de elkaar gehechte darm) verkleint.”
Bas Wiering benadrukt nog eens dat een operatie een zeer belastende ingreep is. “Onze anesthesiologen geven aan dat de patiënten fitter zijn en dat ze hier blij mee zijn. Patiënten hebben doorgaans een forse dip na een operatie, omdat die zo ingrijpend is. We zien bij de patiënten die het prehabilitatie-traject hebben doorlopen, dat die dip beduidend minder is.”
Laatst bijgewerkt op: 13 november 2023
